KONSTYTUCJA 3 MAJA

W latach 1788-1791 w Warszawie obradował sejm zwany Sejmem Wielkim lub Sejmem Czteroletnim. Plonem działań tego sejmu była Ustawa Rządowa (zwana Konstytucją 3 Maja).

Stanowiła ona kompromis między monarchiczno-konstytucyjnym programem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego a republikańskim programem przywódców stronnictwa patriotycznego: ks. Hugona Kołłątaja (któremu przypisuje się ostateczną jej redakcje), Ignacego Potockiego i Stanisława Małachowskiego. Była ona wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze. Wprowadzała w Rzeczypospolitej monarchię parlamentarną.

Była pierwszą w Europie, a drugą po amerykańskiej (uchwalonej w 1787r.), ustawą zasadniczą regulującą podstawowe kwestie społeczno-polityczne, prawa i obowiązki obywateli, zasady organizacji władz państwowych oraz zagadnienia związane z obroną całości terytorium Rzeczypospolitej.

Mimo że Konstytucja 3 Maja obowiązywała zaledwie piętnaście miesięcy (do czasu przystąpienia króla Stanisława Augusta do Targowicy) to przeszła do "tradycji narodu jako dowód jego wielkości w dobie upadku, stając się symbolem dążeń niepodległościowych, działań zmierzających do wzmocnienia państwa i rozszerzenia swobód jego obywateli" (A. Ajnenkiel).

Główne postanowienia Konstytucji 3 Maja:

1. Wprowadza się podział władzy rządowej na:
   1. prawodawczą: wykonywa sejm, złożony z izby poselskiej i senatorskiej, przy czym izba pierwsza uchwala projekty, druga zaś zatwierdza je lub nie;
   2. wykonawczą: król łącznie ze Strażą Praw (radą ministrów złożoną z prymasa, 5 ministrów i marszałka sejmu) rozdziela urzędy, dowodzi wojskiem
   3. sądowniczą: władzę oddaje się w ręce I instancji, a przysługuje od nich apelacja do trybunałów.
2. Zniesienie liberum veto; uchwały na sejmach miały zapadać większością głosów (zniesienie zasady jednomyślności przy podejmowaniu decyzji)
3. Zniesienie wolnej elekcji, po śmierci Stanisława Augusta na tronie Rzeczypospolitej zasiadać mieli władcy z dynastii saskiej
4. Włączeni prawa o miastach oraz reformy wojskowej i skarbowej
5. Chłopi pod opieką państwa (zatwierdzenie umowy o zmianie pańszczyzny na czynsze); szlachcie zostawia się dawne przywileje
6. Zagwarantowanie tolerancji religijnej (religia katolicka jest panująca, ale zapewnia się wolność innym wyznaniom)
7. Co 25 lat ma się przeprowadzać nowelizację konstytucji na sejmie konstytucyjnym